Inhoud blog
- De darmen: een ingenieus orgaan
- Wat is de functie van de darmen?
- Hoe werken de darmen eigenlijk?
- Waarom zijn de darmen zo kwetsbaar?
- De gevolgen van ongezonde darmen
- Tips voor gezonde darmen
- Conclusie
1. De darmen: een ingenieus orgaan
Zoals vorige maand aangekondigd gaat het dit jaar meer gezondheid op janklp.nl. Want wat zijn nou de beste manieren om gezond(er) te worden en dat ook te blijven? In de blog van vandaag gaat het over de darmen. Je zou het misschien niet verwachten, maar jouw gezondheid begint in de darmen!
Ons lichaam is een ontzettend ingenieus systeem dat zichzelf beschermt tegen bedreigingen van buitenaf. Het lichaam komt op drie manieren in aanraking met de buitenwereld:
- Via de longen: door ademhaling neemt het lichaam zuurstof op en stoot koolstof uit
- Via de huid: het enige orgaan dat letterlijk contact maakt met de buitenwereld
- Via het verteringssysteem (incl. darmen): waar voedsel van buitenaf in komt
De afgelopen jaren is er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het verteringssysteem en de darmen in het bijzonder. Het bewijs dat het belang van de darmen onderstreept is overweldigend. Zo worden de darmen in verband gebracht met veel chronische ziektes. Tijd dus om dit meer dan 7 meter lange orgaan nader onder de loep te nemen.
2. Wat is de functie van de darmen?
Zelf dacht ik lange tijd dat de darmen puur en alleen verantwoordelijk waren voor de vertering van voedsel. En dat is zeker een heel belangrijke functie die essentieel is voor onze overleving. Maar het is zeker niet de enige verantwoordelijkheid van de darmen. Laten we de verschillende functies één voor één eens aflopen.
2.1. Vertering van voedsel
De darmen zijn onderdeel van een groot systeem dat begint in de mond en eindigt bij de anus. Onderdeel van dat systeem zijn de slokdarm, maag, dunne darm (incl. twaalfvingerige darm), dikke darm en endeldarm. Gezamenlijk zorgt dit systeem ervoor dat voeding wordt afgebroken tot voedingsstoffen die het lichaam kan opnemen en dat overblijfselen het lichaam weer kunnen verlaten.
In een notendop zorgt de mond voor deel 1 van het verteringsproces (goed kauwen is belangrijk!). De slokdarm zorgt vervolgens voor gelijkmatige toevoer naar de maag, waar maagzuur het voedsel verder afbreekt. In de dunne darm worden voedingsstoffen opgenomen, alvorens de dikke darm de overgebleven substantie indikt en gereedmaakt voor touchdown.
In totaal duurt het 24-48 uur voordat voedsel na inname het lichaam weer verlaat.
2.2. Immuunsysteem
Het immuunsysteem is het ingenieuze afweermechanisme dat ons beschermt tegen bijvoorbeeld ziekteverwekkers, infecties maar ook tegen radicale cellen die kunnen uitgroeien tot kanker. In dit geheel spelen de darmen een cruciale rol. Studies laten zien dat meer dan 70% van het immuunsysteem zich bevindt in de darmen.
Dat is niet onlogisch, want de darmen zijn de scheiding tussen jouw lichaam en substanties (voedsel) vanuit de buitenwereld. De immuuncellen in de darmen zijn dan ook continu op zoek naar vijandige organismes om onschadelijk te maken. Werken de darmen minder goed? Dan is de kans dat je ziek wordt dus groter.
Ook de aanwezige bacteriën in onze darmen spelen een cruciale rol bij de werking van het immuunsysteem. Maar daarover zo meer in het stuk over de werking van de darmen.
2.3. Hormoonhuishouding en tweede brein
De hersens zijn voor een worden over het algemeen verantwoordelijk gehouden voor de hormoonhuishouding in het lichaam. Maar ook hier hebben de darmen een vinger in de pap. Zo komt het gelukshormoon serotonine voor meer dan 80% tot stand door de bacteriën in de darmen. De darmen bepalen dus voor een groot deel hoe jij je voelt.
Later zullen we zien dat mensen met depressie in veel gevallen verstoorde darmen hebben. En dat een slechte gezondheid van de darmen uiteindelijk kan leiden tot chronische hersenziektes als Alzheimer en Parkinson. Maar daar stopt het niet.
Het volgende zal je vast bekend voorkomen. Je gaat iets doen wat je spannend vindt en je voelt letterlijk de spanning in je onderbuik. Niet zo gek, want wat blijkt? De darmen bezitten in totaal uit meer dan 100 miljoen zenuwcellen die reageren wanneer je iets spannends gaat doen. Vandaar dat de darmen vaak het 2e brein worden genoemd.
2.4. Directe link met hersens
De darmen blijken via de Vagus Nervus zenuwbaan in directe verbinding te staan met de hersens. Je zou de Vagus Nervus kunnen zien als een snelweg van je hoofd naar de vitale organen in het lichaam met de darmen als eindstation.
Dit betekent dat de hersens rechtstreekse signalen naar de darmen kunnen sturen en andersom. Uit onderzoek blijkt echter dat de darmen meer informatie naar de hersens sturen dan de hersens naar de darmen. Er zijn zelfs wetenschappers die beweren dat het brein in de darmen eerder bestond dan ons ‘echte’ brein.
3. Hoe werken de darmen eigenlijk?
De verkorte werking van het proces, waarbij voedsel wordt verwerkt tot voedingsstoffen en het restant tot uitwerpsel kennen we nu. Toch is deze beknopte samenvatting kort door de bocht en zit het geheel wat ingewikkelder in elkaar. Ik ben geen darmexpert, maar op basis van de gelezen boeken ga ik toch in meer detail in op de werking van de darmen.
In ons lichaam zitten triljoenen bacteriën (!), waarvan het grootste gedeelte zich in de darmen bevindt. Deze verzameling bacteriën wordt ook wel eens het microbioom of darmflora genoemd. In totaal bestaat het lichaam uit 10x meer bacteriën dan uit eigen lichaamscellen. Interessant feitje, deze bacteriën hebben hun eigen DNA.
Samen met het onder andere goed kauwen, maagzuur en enzymen zorgen deze bacteriën ervoor dat voedsel tot minuscule deeltjes wordt verkleind. Deze deeltjes, de zogenaamde peptiden en aminozuren, zijn zo klein dat ze door de darmwand heen kunnen glippen en zo fungeren als bouwsteen voor het lichaam.
Ieder mens heeft trouwens een unieke samenstelling van bacteriën in de darmen. Belangrijk om te vermelden: de ene samenstelling is beter is dan de andere. De samenstelling van bacteriën heeft weer invloed op je immuunsysteem, de opname van bouwstenen, de opslag van vet, je energieniveau en hoe happy jij je voelt (o.a. door serotonine).
Onderzoek toont aan dat zelfs hoe je geboren wordt en de voeding als baby een belangrijk effect heeft op de darmflora. Het goede nieuws is dat je darmflora gelukkig niet statisch is en je er zelf veel invloed op hebt. Maar tips voor gezonde darmen komen straks aan bod. Eerst gaan we het hebben over de kwetsbaarheid van de darmen.
4. Waarom zijn de darmen zo kwetsbaar?
Ondertussen is denk ik wel duidelijk dat de darmwetenschap complexe materie is. Volgens mij is het veilig om te zeggen dat er nog steeds meer onbekend is dan bekend. Wel is overduidelijk dat de darmen kwetsbaar zijn en dat schade verregaande consequenties kan hebben.
We zagen al dat de darmen verantwoordelijk zijn voor de opname van bouwstenen uit voedsel. Deze opname van bouwstenen gebeurt via de wand van de dunne darm die slechts één cel dik is. Deze cellen vormen een hechte structuur die in staat is minuscule openingen te creëren waar de juiste bouwstenen doorheen kunnen glippen.
En dat is dan ook meteen de achilleshiel van de darmen. Want zodra die cellen niet meer perfect op elkaar aansluiten, dan kunnen ook grote substanties zoals lichaamsvreemde stoffen of onverteerd voedsel de darmwand passeren. Deze substanties komen dan in de buikholte terecht. Dit wordt een lekkende darmwand (Engels: Leaky Gut) genoemd.
Omdat deze substanties niet op die plaats in het lichaam horen wordt het immuunsysteem geactiveerd om de gevaren ervan te neutraliseren. En het activeren van het immuunsysteem is niet altijd zonder gevolgen. In het volgende hoofdstuk zien we de gevolgen van een continue belasting van het immuunsysteem.
Er zijn een aantal risicofactoren die de kans vergroten op een lekkende darmwand en een verstoorde darmflora:
- Suiker: voeding voor ongewenste darmbacteriën
- Antibiotica: verandert de darmflora en pakt ook goede bacteriën aan
- Alcohol: voeding voor ongewenste darmbacteriën en verandert de bacteriesamenstelling
- Medicijnen: verstoren de darmflora (inclusief bijvoorbeeld de pijnstiller Ibuprofen en de pil)
- Stress: haalt bloed weg uit de vitale organen en verlaagt de doorbloeding
- Gluten: gluten kunnen zorgen voor een afwijkende darmflora (verschilt wel per persoon)
- Lactose: 65% van de wereldbevolking kan lactose niet goed verteren
5. De gevolgen van ongezonde darmen
Nu we de risicofactoren voor een lekkende darmwand in beeld hebben is het tijd om de consequenties ervan eens te onderzoeken. Zoals we al zagen wordt bij een lekkende darmwand het immuunsysteem geactiveerd. En misschien wel de meest effectieve tool van het immuunsysteem is ontsteking.
Allemaal kennen we het voorbeeld van een sneetje in de vingers. De snee begint te bloeden en langzaam vormt een korstje doordat het bloed reageert met de buitenlucht. Vaak wordt de vinger daarna wat dikker, krijgt het een rode kleur, wordt warm en gaat kloppen. Allemaal signalen van activatie van een ontstekingsreactie door het immuunsysteem.
Helaas heeft het ontstekingsmechanisme ook een donkere keerzijde. Wanneer het lichaam te lang (chronisch) in een staat van ontsteking verkeerd, dan ontstaan er vervelende complicaties. En een veelvoorkomende oorzaak van een continue staat van ontsteking (chronische ontsteking) is een lekkende darmwand (leaky gut).
Bij chronische ontsteking is het hele lichaam van streek. De ontsteking is nu niet langer lokaal aanwezig, maar verspreid zich over het hele lichaam. Dit kan leiden tot symptomen als diarree, hoofdpijn, pijn in gewrichten, maagzuur en zelfs tot angstaanvallen. Chronische ontsteking brengt een kettingreactie aan ongewenste processen op gang.
Wat nu volgt is nogal schokkend. Ontsteking zou zelfs aan de basis liggen van 50% van alle wereldwijde sterfgevallen. Schotse onderzoekers hebben in een groot onderzoek (> 160.000 deelnemers) zelfs aangetoond dat verhoogde ontstekingswaardes leiden tot een 200-700% hogere kans om de komende 8 jaar te overlijden.
Chronische ontsteking dé voedingsbodem vormt dé voedingsbodem voor ziektes. Inmiddels heeft onderzoek chronische ontsteking gelinkt aan de volgende (chronische) ziektes:
- Verschillende soorten kanker
- Hart- en vaatziekten
- De ziekte van Alzheimer
- Parkinson
- Auto-immuunziektes
- Asthma
- Obesitas & diabetes
- ADHD
- Depressie
Om nog maar niet te spreken over directe gevolgen van darmproblemen zoals obstipatie, diarree en pijnlijke krampen. Daarnaast zorgen ongezonde darmen voor een verkeerde samenstelling van de darmflora. Zo is vastgesteld dat mensen met obesitas een veelvoud aan bacteriën hebben die verantwoordelijk zijn voor de opslag van vet.
6. Tips voor gezonde darmen
Na de vorige alinea is het belang van gezonde darmen volgens mij wel duidelijk. Daarbij is het echt niet zo dramatisch om eens wat meer alcohol te drinken of suiker te eten. Het wordt pas een issue wanneer de darmen voortdurend op de proef worden gesteld en er sprake is van chronische ontsteking.
Goed nieuws! Want er zijn genoeg manieren om je darmflora te verbeteren (naast het vermijden van de risicofactoren). Voor het gemak maak ik onderscheid tussen tips die met enerzijds voeding en anderzijds met lifestyle te maken hebben.
6.1 Voeding tips voor gezonde darmen
- Vezelrijke producten zoals groene groentes zoals broccoli, spruitjes en boerenkool
- Felgekleurde groente en fruit (bevatten polyfenolen)
- Artisjok, knoflook, ui en asperges zijn in het bijzonder goed voor je darmflora
- Gefermenteerde producten zoals zuurkool (bevatten veel goede bacteriën)
- Kwalitatief hoogwaardige vetten (met relatief veel omega 3)
- Experimenteer eens met een periode gluten– of lactosevrij
- Verrijk je darmen met goede bacteriën door inname van een probioticasupplement
Het is vooral belangrijk om uit te vinden wat voor jouw darmen en lichaam werkt. Zelf experimenteer ik nu een kleine maand met een glutenvrij dieet. Mijn darmen reageren daar bijvoorbeeld goed op. Maar lactosevrij heeft bij mij weer een minder merkbaar effect.
6.2 Lifestyle tips voor gezonde darmen
- Voldoende slapen: check ook de slaapspecial eens
- Beweging: onderzoek onder 75-jarige mannen die veel sporten toont aan dat hun ontstekingswaardes dichter bij dat van een 25-jarige liggen dan bij dat van hun 75-jarige leeftijdsgenoten.
- (Intermittent) vasten: geeft je darmen rust, helpt afvalstoffen te verwijderen en helpt bij het verlagen van ontstekingswaardes.
Deze tips vallen onder de categorie ‘usual suspects’, want ze komen altijd weer terug. En dat is niet voor niets. Zeker voldoende slaap en voldoende beweging zijn essentieel voor gezondheid op de lange termijn.
7. Conclusie
Ik hoop dat deze blog wat meer duidelijkheid heeft gegeven over het belang van de darmen. De darmen zijn een ontzettend belangrijk orgaan in het lichaam, zoveel is volgens mij wel duidelijk. Je bent niet wat je eet, je bent wat je verteerd.
Daarbij gaat de verantwoordelijkheid van de darmen veel verder dan alleen de vertering van voedsel. De darmen spelen een prominente rol bij de werking van het immuunsysteem, hormoonhuishouding en communicatie met onze hersens. En niet alleen dat, een verstoorde darmflora heeft rechtstreeks invloed op veel chronische ziektes.